Việc Tổng thống Donald Trump chính thức tuyên bố áp thuế 25% đối với xe ô tô và xe tải nhẹ nhập khẩu – có hiệu lực từ ngày 2/4/2025 – không chỉ đơn thuần là một động thái thương mại nhất thời, mà là một phần trong chiến lược “Nước Mỹ trên hết” đang được ông thúc đẩy trở lại một cách mạnh mẽ. Dưới góc độ của một nhà phân tích tài chính – kinh tế vĩ mô, tôi cho rằng đây là một bước đi mang tính chất chính trị – kinh tế kép, và sẽ có tác động lan tỏa sâu rộng đến cả chuỗi cung ứng toàn cầu, tâm lý đầu tư, giá tiêu dùng và cấu trúc cạnh tranh ngành ô tô thế giới.
Trước tiên, cần nhìn nhận rằng ngành ô tô luôn là biểu tượng cho năng lực công nghiệp và việc làm nội địa tại Mỹ. Trong nhiều năm qua, ông Trump liên tục phê phán việc các hãng xe Mỹ chuyển dây chuyền sản xuất ra nước ngoài – đặc biệt là sang Mexico, Trung Quốc, thậm chí cả châu Âu – khiến Mỹ "nhập siêu" xe và mất đi hàng trăm nghìn việc làm trong ngành công nghiệp sản xuất linh kiện, khung vỏ, nội thất, điện tử ô tô. Với quan điểm đó, việc áp thuế 25% chính là một tín hiệu gửi tới cử tri nội địa rằng chính quyền của ông sẽ “trừng phạt” các nhà sản xuất và đối tác thương mại đang tận dụng ưu đãi thuế quan để bán xe rẻ vào Mỹ.
Tuy nhiên, tác động của sắc thuế này không hề đơn giản. Trên thực tế, phần lớn xe nhập khẩu vào Mỹ hiện nay không phải đến từ các đối tác có chính sách phá giá, mà chủ yếu là từ các liên doanh Mỹ - Nhật, Mỹ - Hàn, hoặc các thương hiệu toàn cầu có cơ sở sản xuất tại châu Âu, Canada, Mexico. Tức là, thuế nhập khẩu không chỉ ảnh hưởng đến “ngoại bang”, mà còn đánh vào chính chuỗi giá trị mà các tập đoàn Mỹ đang góp phần điều hành. Một chiếc xe lắp ráp ở Canada có thể sử dụng linh kiện từ 7 quốc gia khác nhau, trong đó có Mỹ. Áp thuế vào xe thành phẩm cũng đồng nghĩa với làm chậm tiêu thụ linh kiện nội địa, và vô hình trung gây thiệt hại cho các nhà cung cấp tại chính nước Mỹ.
Một nghiên cứu của Trung tâm nghiên cứu ô tô Mỹ (CAR) từng ước tính rằng, nếu Mỹ áp thuế 25% lên ô tô nhập khẩu, giá xe có thể tăng thêm trung bình 10-12%, tương đương 3.000 – 12.500 USD mỗi chiếc. Với một thị trường tiêu dùng vốn đang vật lộn với lạm phát, lãi suất cao và tăng trưởng thu nhập chậm lại, đây là một cú đánh mạnh vào người mua xe. Và điều đó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến doanh số toàn ngành, từ đó làm suy yếu chính các hãng xe mà ông Trump muốn bảo hộ.
Không dừng ở đó, động thái này chắc chắn sẽ làm dậy sóng quan hệ thương mại Mỹ – EU, Mỹ – Canada, Mỹ – Nhật... Ngay sau tuyên bố, Thủ tướng Canada Mark Carney đã gọi đây là “cuộc tấn công trực tiếp” vào công nhân ô tô Canada, trong khi Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cũng tuyên bố “đây là hành vi đi ngược với nguyên tắc thương mại công bằng”. Nếu các đối tác lớn đồng loạt trả đũa, như việc áp thuế ngược lên nông sản, máy bay, rượu, công nghệ của Mỹ – thì nguy cơ một cuộc chiến thương mại toàn diện lần thứ hai trong vòng chưa đầy 10 năm là điều không thể xem nhẹ.
Về mặt thị trường, tác động tiêu cực đã thể hiện ngay trong phiên giao dịch ngày 26/3/2025, khi cổ phiếu của các hãng xe như General Motors, Ford, Stellantis... giảm mạnh. Ngành công nghiệp xe điện cũng không tránh khỏi ảnh hưởng khi Tesla mất gần 7% vốn hóa trong một phiên – do lo ngại chuỗi cung ứng linh kiện từ châu Á bị đứt đoạn. Trong bối cảnh kinh tế Mỹ đang vật lộn với áp lực tỷ giá, chi phí tài chính cao và tín hiệu tiêu dùng giảm tốc, cú sốc thuế này giống như thêm dầu vào lửa.
Từ góc độ dài hạn, nếu chính sách thuế quan không đi kèm các chính sách hỗ trợ sản xuất nội địa một cách căn cơ (đào tạo nhân lực, khuyến khích đầu tư công nghệ, hạ giá nguyên vật liệu...), thì nó sẽ chỉ tạo ra tác động tâm lý ngắn hạn, trong khi làm xói mòn niềm tin thị trường. Doanh nghiệp có thể tạm thời chuyển hướng, nhưng nếu chi phí sản xuất tại Mỹ vẫn quá cao và năng suất không tăng, họ buộc phải tăng giá bán – tức quay lại vòng luẩn quẩn.
Tóm lại, việc Tổng thống Trump áp thuế 25% với xe nhập khẩu là một động thái thể hiện rõ chiến lược bảo hộ kinh tế nội địa, nhưng cũng là một con dao hai lưỡi. Nó có thể giúp ông củng cố hình ảnh chính trị, nhưng về mặt kinh tế, rủi ro là rất lớn – từ nguy cơ lạm phát, giảm tiêu dùng, mất cân đối chuỗi cung ứng đến phản ứng trả đũa từ đối tác toàn cầu. Với nền kinh tế Mỹ – nơi xe hơi không chỉ là phương tiện mà còn là biểu tượng tiêu dùng và sản xuất – chính sách này có thể châm ngòi cho một cuộc tái cấu trúc đầy bất định. Và thị trường toàn cầu sẽ phải sẵn sàng sống chung với những làn sóng không chỉ đến từ thuế, mà cả từ niềm tin và tâm lý đầu tư đang bị thử thách nghiêm trọng.
